Wat als we het klimaatprobleem met één systeem kunnen oplossen?
Het kan! Sterker nog: het gebeurt al. In deze nieuwsbrief leggen we uit hoe.
Wat als? is een podcast van Diederik Samsom en Mathijs Bouman die wekelijks verschijnt op Podimo en overal te proberen is. Bij iedere aflevering schrijven we een nieuwsbrief met achtergronden en lees-, kijk- luistertips.
Stel je voor dat we het klimaatprobleem kunnen oplossen met één enkel instrument. Het kan! Geen wirwar aan subsidies en regeltjes, maar gewoon door vervuiling een prijs te geven. Dat is precies wat het Emission Trade System (ETS) doet.
“Het Europese emissiehandelssysteem werkt zo goed, dat niemand het erover heeft,” aldus Diederik die als Europees ambtenaar meeschreef aan de Green Deal.
Volgens Diederik is het “een van de grootste successen van de Europese Unie.” Hoezo heeft niemand het er dan over? Tijd om dat te veranderen. Want hoewel de naam wat afschrikt, is er alle reden om fan te zijn van dit systeem. Net als wij. Dus praten we je in deze nieuwsbrief bij over wat ETS is en hoe het werkt. En: hoe zou uitbreiding van dit systeem dé oplossing kunnen zijn voor het klimaatprobleem?
Wat is ETS?
Het Europese ETS is een systeem dat CO2-uitstoot een prijs geeft. ETS1, de eerste variant, bestaat sinds 2005 en richt zich op grote vervuilers: staalfabrieken, energiecentrales en binnenkort ook luchtvaart. Door jaarlijks de uitgave van uitstootrechten te verminderen wordt de prijs van CO2-uitstoot opgedreven - en zo wordt het aantrekkelijker voor bedrijven om te verduurzamen. Groener ondernemen wordt hiermee namelijk goedkoper dan wanneer je veel uitstoot.
In 2027 wordt ETS2 ingevoerd: eenzelfde systeem waar dan ook brandstoffen die consumenten gebruiken onder gaan vallen. Denk aan het verwarmen van je huis of de brandstof voor je auto. Deze rechten worden afgekocht door de leverancier en komen (vooralsnog) niet bij de consument aan de pomp terecht.
Hoe werkt het?
Diederik vertelt in de aflevering dat het verleggen van de prijs richting de producent aanspoort om CO2-uitstoot te verminderen: “Je legt de prikkel daar waar er ook handelsperspectief is.”
De basis van ETS is een economische klassieker. In 1920 beschreef econoom Arthur Pigou al hoe markten falen als kosten (zoals vervuiling) niet in de prijs zitten. Zijn oplossing zit in het belasten van de negatieve effecten van vervuiling (pigovian tax). Europa heeft dit idee doorvertaald in een zogenoemd cap-and-trade systeem. In plaats van vooraf een CO2-belasting vast te stellen, bepalen we hoeveel CO2 nog uitgestoten mag worden (de cap). De rechten om dat te doen worden verhandeld - en zo ontstaat vanzelf een marktprijs.
En het werkt, ziet Diederik: “Het heeft al meer dan 2 miljard ton aan CO2 bespaard. Dat is tien keer de jaarlijkse uitstoot van Nederland.” Doordat bedrijven moeten betalen voor hun uitstoot, kiezen ze sneller voor schonere technologieën. Innovatie waarmee uitstoot teruggebracht kan worden, wordt gestimuleerd.
Hoe werkt het (nog) niet?
Om de Europese industriële industrie te beschermen tegen concurrentie van buiten de EU (waar zo’n systeem niet in werking is), worden er gratis emissierechten uitgedeeld. Deze gratis rechten worden tot 2035 langzaam afgebouwd en vanaf 2027 vervangen door het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) - nogal zo’n afkorting om te onthouden. Europese bedrijven die producten buiten de EU importeren, betalen aan de grens een extra importheffing om de CO2-uitstoot te compenseren.
Maar gratis rechten uitgeven kan problemen veroorzaken. Zo werden rond de recessie in 2008 teveel rechten uitgegeven, waardoor de prijs van een uitstootrecht daalde naar nul. De EU fungeert daarom nu als marktmeester die kan ingrijpen wanneer er niet eerlijk gehandeld wordt. Of dat altijd goed werkt? In een podcastaflevering van De Groene Amsterdammer wordt duidelijk hoe Tata Steel, met behulp van een sterke staallobby, gratis rechten heeft ontvangen zonder CO2-uitstoot te verminderen.
Nog een moeilijkheid: wat als landen zélf ook CO2-uitstoot verrekenen bij bedrijven? Na Zweden, Noorwegen en België besloot ook Nederland om vanaf 2021 een extra landelijke CO2-heffing in te voeren voor industriële bedrijven. Onlangs ontstond er opnieuw een discussie in de Tweede Kamer over deze dubbele CO2-taks, nadat twee fabrieken hebben aangekondigd hun deuren te moeten sluiten wegens de te hoge - dubbele, soms driedubbele - energiekosten tegenover buurlanden zoals Duitsland en Frankrijk.
De toekomst
Het emissiehandelssysteem wordt uitgebreid, aangescherpt en eerlijker: middels een aangekondigd Sociaal Klimaatfonds wil het Europees Parlement energiearmoede aanpakken met behulp van ETS2. Opbrengsten uit verhandelde emissierechten worden ingezet om kwetsbare huishoudens, kleine bedrijven en transportgebruikers te helpen met verduurzaming.
Het systeem kan nog veel meer uitgebreid worden, denken Diederik en Mathijs. Wat als er onder ETS3 ook landbouw en landgebruik vallen? Boeren die CO2 opslaan in de bodem of bossen aanleggen, kunnen dan geld verdienen in plaats van enkel betalen. In zijn column in de Volkskrant beschreef Diederik al hoe dat eruit kan zien.
Een organisatie die voor zo’n zelfde systeem pleit is World Information Service on Energy (WISE). Zij zetten de voor- en nadelen van ‘Agri-ETS’ voor je op een rij.
Het CBAM kan er in toekomst voor zorgen dat landen als Amerika en China meebewegen met het invoeren van een extra heffing op uitstoot. Mathijs schreef in het Financieel Dagblad dat, hoewel de regeling in 2027 pas van start gaat, er nu al mondiale verschuivingen zichtbaar zijn.
Extra verdieping en tips uit de aflevering:
Wat denk jij?
Kan met het ETS-systeem al het andere klimaatbeleid overboord? Of is er meer nodig om het tij te keren? Reageer hier, in de Podimo-app of mail ons op watals@podimo.com.
💡 Laat ons ook weten als je een Wat als?-vraag hebt die we in de podcast moeten behandelen.
Groet,
Diederik & Mathijs